Vergeet je medicijnkast: Neanderthalers hadden hun eigen slimme trucjes tegen pijn – en daarvoor hoefden ze niet eens naar de apotheek, maar gewoon naar buiten. Dankzij hun tandplak weten we nu dat deze oermensen al tienduizenden jaren geleden planten gebruikten als een soort natuurlijke aspirine. Wat voor ons eruitziet als vieze aanslag op oude tanden, blijkt een ware schatkamer voor nieuwsgierige wetenschappers.
Een vuile schat: de tandplak van Neanderthalers
- Wetenschappers onderzochten versteende tandplak op de kiezen van drie Neanderthalers uit België en Spanje.
- Deze tandplak bevatte genetisch materiaal van planten én dieren die ze hadden gegeten.
- Ook vonden ze sporen van micro-organismen die vertellen over hun leefstijl, voeding en gezondheid.
Volgens Laura Weyrich, microbioloog aan de Universiteit van Adelaide, laat deze vondst zien aan welke ziektes Neanderthalers werden blootgesteld én welke natuurlijke medicijnen ze gebruikten. Nooit gedacht dat slechte mondhygiëne zo leerzaam kon zijn!
Wat stond er op het menu?
In België kwamen onderzoekers onder andere DNA van wolharige neushoorns en schapen tegen. Geen vegetariërs daar: vlees stond duidelijk bovenaan de boodschappenlijst.
Bij de Spaanse exemplaren draaide het menu vooral om planten: mos, pijnboompitten en paddenstoelen. De strategie voor voedsel hing dus sterk af van omgeving en waarschijnlijk van het jaargetijde – net als wij onze menukaart aanpassen als de barbecue weer van stal mag.
Planten als natuurlijke geneeskunde
Verrassend? Niet echt, want het idee dat Neanderthalers planten gebruikten als medicijn circuleerde al langer. Deze studie bevestigt eerdere bevindingen over de stikstofisotopen in hun tandglazuur en resten van planten tussen hun kiezen. Maar de details zijn fascinerend:
- Een Neanderthaler uit El Sidrón (Spanje) had niet alleen een abces – vermoedelijk veroorzaakt door Methanobrevibacter oralis – maar at ook populier. In populier zit salicylzuur, de werkzame stof in aspirine. Voilà, natuurlijke pijnbestrijding, recht uit het bos!
- Hij kampte ook met diarree en overgeven – vermoedelijk door de ziekteverwekker Enterocytozoon bieneusi. Op zijn tanden vonden onderzoekers DNA van Penicillium rubens, beter bekend als een schimmel met antibiotische werking. Misschien probeerde hij zijn kwalen zo te verzachten.
Het is bijna alsof hij zijn eigen apotheek in zijn tuin had. Heel wat handiger dan naar de nachtapotheek fietsen met kiespijn.
Microbiomen, evolutionair onderzoek en… prehistorische zoentjes?
Laura Weyrich en haar team ontdekten ook dat het microbioom – de verzameling bacteriën en schimmels in en op ons lichaam – sterk verschilde tussen vleeseters en vegetariërs. De Neanderthalers uit België (vleeseters) en Spanje (planteneters) hadden compleet andere microbemengelingen dan wij nu. En nog iets waar je bij het tandenpoetsen niet aan denkt: sommige bacteriën worden via speeksel overgedragen. Een belangrijke vondst was het volledig ontrafelde genoom van Methanobrevibacter uit de Neanderthalertijd, zo’n 48.000 jaar oud.
Deze bacteriestam ontstond ongeveer 125.000 jaar geleden, rond de tijd dat Homo sapiens en neanderthalensis met elkaar kinderen kregen. En tegenwoordig verspreidt hij zich via speeksel! De vraag die opduikt: deelden mensen en Neanderthalers behalve een beschutte grot misschien ook een zoen? Weyrich zegt: “Men denkt vaak dat voortplanting vroeger grof en snel was, maar het feit dat mondbacteriën werden uitgewisseld via kussen of het delen van voedsel laat iets zien over onderlinge relaties.”
Wetenschap, toekomst en wat deze tandplak ons nog kan leren
Het duurde jaren voordat onderzoekers beseften dat tandsteen een goudmijn voor inzichten was – vroeger werd het stelselmatig weggepoetst bij museale vondsten. Pas met moderne microscopie en DNA-sequencing instrumenten werden de deuren naar dit minuscule verleden echt geopend.
Deze kennis helpt niet alleen om het leven en de gezondheid van Neanderthalers te reconstrueren, maar biedt ook nieuwe perspectieven op onze eigen microbiomen. Door oude en moderne microben te vergelijken, hopen wetenschappers te ontdekken waardoor hedendaagse gezondheidsproblemen zoals obesitas en diabetes ontstaan. Zoals Keith Dobney van de Universiteit van Aberdeen uitlegt: “Microbiomen evolueren al miljoenen jaren met ons – we kunnen er niet zonder. Veranderingen in dieet door de eeuwen heen hebben onze samenleving beïnvloed.”
Wie weet wat we nog meer te weten komen als deze technieken straks op andere oude mensen worden losgelaten, zoals de beroemde Dame Rouge van El Mirón. Misschien vinden we daar nóg meer oeroude trucs tegen kwaaltjes. Tot die tijd: poets je tanden, maar wie weet laat een beetje tandplak de toekomst ons iets leren over ons eigen verleden!
