Het begrijpen van de rollen van de fundamentele elementen van kunst stelt fotografen in staat om boeiende composities te creëren. Deze elementen zijn niet louter esthetische keuzes maar gereedschappen om structuur in je fotografie te brengen.
Compositie is de structurele basis van alle beeldende kunsten. Hoe we deze elementen rangschikken bepaalt hoe kijkers onze beelden waarnemen en interpreteren. Punten, lijnen, vormen, 3D-vormen en ruimte zijn vijf van de fundamentele bouwstenen van onze beelden. Door de ogen van de kijker te leiden, vormen ze niet alleen de visuele structuur van onze beelden, maar kunnen ze ook balans creëren en betekenis overbrengen.
Dus het bewust zijn van deze elementen en weten hoe je ze toepast wanneer je de camera voor je ogen houdt, is essentieel voor het produceren van boeiende composities.
Visueel Gewicht
Om de waarde van deze elementen volledig te waarderen, is het essentieel het concept van visueel gewicht te begrijpen. Dat is de waargenomen belangrijkheid of dominantie van een element binnen een compositie. Het is een begrip dat wordt gebruikt in visuele disciplines, en beschrijft de mate van aandacht die een object in een afbeelding trekt. Hoe groter het gewicht, hoe opvallender het is in een foto.
De vier elementen nemen in visueel gewicht toe in de volgende volgorde.
1. Punten
Een enkel punt is de meest basale eenheid in compositie. Het vertegenwoordigt een precieze locatie in de ruimte en kan dienen als het hoofdonderwerp. Een punt kan letterlijk zijn, bijvoorbeeld een ster aan de hemel. Het kan ook impliciet zijn, zoals de punt van een driehoek. Een ver verwijderd voorwerp in een landschap kan als een punt worden beschouwd.
Meerdere punten kunnen ons brein ertoe brengen patronen te vormen. Denk aan de patronen die sterrenbeelden vormen. De meeste van die sterren zijn volledig los van elkaar, gescheiden door tientallen of honderden lichtjaren, maar we waarnemen ze als vormen aan de hemel. Bijvoorbeeld de gordel van Orion of het vierkant van de Grote Beer. Die patronen worden ons slechts gesuggereerd omdat een lijn en een vierkant bekende concepten zijn, en onze hersenen zijn geprogrammeerd om naar patronen te zoeken, zelfs als ze niet bestaan.
Evenzo kunnen punten die in een lijn zijn geplaatst een voortgang door de foto suggereren. Zo kunnen we losse punten gebruiken als leidende lijnen. Bijvoorbeeld kunnen dit rotsen, lichten of een rij bloemen zijn.
Ondertussen kunnen we een groep punten als één entiteit waarnemen. Bijvoorbeeld nemen we een volledige zwerm vogels waar, eerder dan de individuen binnen de groep.
Een van die punten kan echter opvallen omdat hij meer visueel gewicht draagt en zo onze ogen naar zich toe trekt. Mogelijk verschilt hij in grootte, kleur of vorm, waardoor hij dominanter in de groep wordt. Bijvoorbeeld een gouden herfstblad tussen een bladerdak van groen blad; het valt op. Steven Spielberg maakte goed gebruik van dit effect in de film Schindler’s List met het meisje dat een rode jas draagt in een verder monochrome film.
Individuele punten kunnen ook worden gebruikt om hiërarchie vast te stellen. Een groot, fel of hoog-contrast punt trekt de aandacht, waardoor het het primaire aandachtspunt van de afbeelding wordt. Bovendien kan de plaatsing van punten belangrijkheid suggereren. Een punt dat zich in het midden van het kader bevindt, draagt meer visueel gewicht. Evenzo zal in de meeste westerse samenlevingen een punt in het middenboven van de afbeelding of in de linkerbovenhoek meer gewicht dragen vanwege de manier waarop we gewend zijn te lezen.
Die factoren die het visueel gewicht van punten beïnvloeden, gelden ook voor de volgende elementen.
2. Lijnen
Een lijn verbindt twee punten, waardoor richting, beweging en structuur ontstaan. Ze kunnen recht, gebogen of onderbroken zijn.
Grafisch gezien zijn lijnen sterker dan punten, hoofdzakelijk omdat ze groter zijn. Ze hebben ook de macht om de blik langs hen te leiden. In fotografie en andere beeldende kunsten gebruiken we leidende lijnen om de blik van de kijker naar het onderwerp te leiden of door het frame. Verder beïnvloedt hun oriëntatie (horizontaal, verticaal, diagonaal) de dynamiek van een compositie.
Onze hersenen verwachten dat de wereld zich op een bepaalde manier gedraagt. Een van die verwachtingen is dat zwaartekracht objecten op een voorspelbare manier beïnvloedt, waardoor ze van een instabiele naar een stabiele toestand bewegen.
Als we zwaartekracht op een paal toepassen, is de paal het stabielst wanneer hij plat op de grond ligt. Evenzo suggereren horizontale lijnen stabiliteit.
Aan de andere kant zijn verticale lijnen minder stabiel dan horizontale lijnen. Daardoor kunnen ze meer spanning in ons denken oproepen dan horizontale lijnen. Desondanks verwachten we dat zwaartekracht langs hun lengte naar beneden trekt, en zolang ze niet worden aangestoten of gekanteld, blijven ze verticaal, dus hebben ze wel enige stabiliteit. Vaak werken dominante verticale lijnen in een afbeelding beter met portretgeoriënteerde kaders.
Samen vullen horizontale en verticale lijnen elkaar aan en creëren een evenwicht dat aangenaam is voor het menselijk oog.
Diagonale lijnen zijn onstabiel. Stel je die paal voor die onder een hoek schuin staat: we verwachten dat hij omvalt. Daarom voegen diagonale lijnen de meeste dynamische spanning toe aan onze foto’s.
Lijnen kunnen ook een structureel raamwerk vormen door de randen, grenzen en verdelingen van gebieden binnen een compositie af te bakenen.
Bovendien brengen de fysieke kenmerken van een lijn verschillende emoties en energieën over: een gehakte (geribbelde) lijn roept een duidelijk ander gevoel op dan een gladde, golvende lijn, en een dikke lijn oogt zwaarder dan een dunne. Ondertussen kunnen convergerende lijnen diepte en drie dimensionaliteit suggereren. Stel je de aflopende randen van een pad voor terwijl ze in de verte samenkomen. Net als bij punten kan de grootte en kleur van een lijn het visueel gewicht beïnvloeden.
3. Vormen
Of lijnen of contrasten in kleur, textuur of helderheidswaarde vormen vormen. Het zijn afgebakende ruimtes die geometrisch kunnen zijn, zoals cirkels en vierkanten, of organisch, zoals een wolk of de schaduw van een persoon. Vormen scheiden het object van de achtergrond. Bovendien, net als lijnen, kunnen ze zowel stabiel als instabiel zijn. Stel je een omgekeerde driehoek voor die op zijn punt staat, of een cirkel aan de bovenzijde van een diagonale lijn.
Bovendien kunnen vormen ook betekenissen suggereren. Je hoeft alleen maar naar de vormen op nationale vlaggen te kijken om te zien hoe ze culturele en religieuze betekenis kunnen dragen. Die betekenis kan echter variëren afhankelijk van de kijker.
4. Drie-dimensionale vormen
Vorm verwijst naar driedimensionale vormen, zoals kubussen, piramides, kegelvormen, cilinders en bollen.
Van de vijf genoemde elementen dragen drie-dimensionale vormen het meeste visuele gewicht. Het zijn driedimensionale vormen die het grootste deel uitmaken van de wereld om ons heen. Natuurlijk worden in fotografie deze vormen vaak tot twee dimensies platgemaakt. Toch herkennen onze hersenen hun driedimensionaliteit, meestal door het effect dat licht erop heeft.
Net als bij de andere elementen kan het gewicht toenemen of afnemen door veranderingen in grootte, kleur, contrast en helderheid.
5. Ruimte
Hoewel vormen essentieel zijn om gebieden binnen een afbeelding te definiëren, verwijst ruimte naar de gebieden eromheen, ertussen en erin. Wanneer een gebied bezet is, wordt dit positieve ruimte genoemd. De lege gebieden noemen we negatieve ruimte.
In fotografie komen we vaak dichter bij een onderwerp, waardoor de negatieve ruimte wordt geminimaliseerd. Maar dat is niet de enige aanpak. Grote stukken negatieve ruimte kunnen het visuele gewicht van een klein onderwerp vergroten en ervoor zorgen dat het prominenter lijkt. Het is een techniek die soms wordt gebruikt om een gevoel van isolatie op te roepen.
Een Oefening
Dit is een samenvatting van de eerste vijf elementen en hun impact op je beelden. Elk van hen is het waard om dieper te verkennen. Probeer ermee te werken om te zien hoe ze in jouw foto’s kunnen worden opgenomen. Zoals bij alle compositietechnieken zal het zoeken naar en fotograferen van elk element afzonderlijk, en ontdekken wat voor jou werkt en wat niet, ze in je onderbewustzijn verankeren. Het doel is ze zo effectief mogelijk te gebruiken, zodat het een tweede natuur wordt.
Deze oefening houdt in dat je je camera erbij pakt en je op één element tegelijk richt. Begin met punten en kijk hoe je ze in je composities kunt toepassen. Bekijk vervolgens de foto’s en bepaal wat werkte, wat niet en waarom.
In Conclusie
Dit zijn niet de enige elementen uit de kunst die we in fotografie kunnen gebruiken. Er zijn nog drie meer die ik in een toekomstig artikel zal behandelen.
